ПРИНЦИПЫ ПРИМЕНЕНИЯ МЕТОДОВ БИОИНДИКАЦИИ ПРИ ОПРЕДЕЛЕНИИ УРОВНЯ НАРУШЕННОСТИ ЭКОСИСТЕМ
48 22
Abstract
Бұл жұмыста Каспийдің солтүстік бөлігі үшін био-индикатор – Abramis sapa P. (айнакөз табан) сипат талған. Осы түрді 2011 жылдың тамызында Атырау ма ңындағы Балықшы ауданынан аулап, бiрден 10% формалинде бекітілді. Abramis sapa P. түрі қоршаған ортаның мұнай өнімдері жəне ауыр металдармен ластануында түр-индикатор ретінде қолдану мүмкін екендігі көрсетілді. Семiздiгі жəне қорекпен қамтамасыздығының көрсеткіші ретінде Фультон жəне Кларк бойынша коэффициенттер жəне олардың арасындағы айырмашылық болып табылады. Арасындағы айырмашылықтың кес телiк мəлiметтермен салыстырғанда жоғары болуы балықтырды сайып қарағанда, қоректену қарқынының күшеюi жəне қуыс майының жинақталу салдарынан болатыны айқындалды. Abramis sapa P. дене мүшелеріндегі бенз(а)пиреннің концентрациясын ШРК-мен салыстыра отырып еселік артуын анықтадық. Салыстыру үшiн 0, 001 мг/кг тең, ет жəне балық өнiмдерi үшiн арналған ШРК-ны қолдандық. Бенз(а)пирен бойынша барлық талдау жүргізген мүшелер ішінде ең жоғарғы жинақтау қасиет көрсеткен гонада болып шықты (ШРК-дан артқан еселiлiгі 42 есе). Ұқсас көрсеткiш бойынша екiншi орында бүйрек тұр, содан соң бұлшық ет жəне желбезек. Барлық мүшелер бенз(а)пиренді нормадан жоғары жинақтаған. Ұлпалық деңгейдегi канцерогеннiң ықпалын анықтау мақсатында жоғарыда аталған мүшелерге гистологиялық талдау жүргiзілдi. Abramis sapa P. iшкi мүшелеріне микроскопиялық зерттеу жүргізу кезінде, бауыр құрылымында жəне жел безегінде өзгерістер анықталды. Бауырында цир куля торлық арнаның бұзылуы, тамыр маңын дағы iсiк жəне строманың iсiгi байқалды. Желбе зек ке микроскопиялық зерттеу жүргізу, негiзгi плас тин кадағы эпителий ұлпасының ламеллаларында қабат талу түріндегi патологиялық өзгерiстер барын, рес пираторлық жасу ша ларының некрозын, лейкоцит тердiң инфильтрациясын көрсетті. Түр-индикатордың көзделген мүшелерінде сегіз ауыр металдың таңдамалы жинақталатындығы анықталды. Pb жəне Cd-дің мөлшері ШРК деңгейінен сəйкесiнше 12 жəне 2 есе артық, ал мыс бойынша ШРК-дан асуы тек қана бауырда байқалды. Никельдің мөлшері түр- индикатордың барлық мүшелерінде ШРК деңгейінен асады, ал оның ең жоғары мөлшерде жинақталуы желбезекте екендігі жəне осы желбезекте тағы бір ауыр металл кобальттің (Co) жинақталатындығы анықталды. Мырыштың (Zn) жəне марганецтің (Mn) мөлшері түр-индикатордың барлық мүшелерінде ШРКдан өте жоғары, ал темір бойынша ШРК деңгейінен артуы тек желбезекте ғана байқалады. Қорыта келгенде, жүргізілген зерттеулер көрсеткендей Abramis sapa P. түрі қоршаған ортаның мұнай өнімдері жəне ауыр металдармен ластануында түр-индикатор ретінде қолдану мүмкін екендігі көрсетілді.References
1. Бахтин М.М. Генотоксическая оценка состояния водоемов в уранодобывающих регионах Северного Казахстана на основе изучения амфибий и рыб // Медициналык журналы. – № 7 (43).– 2007. – С. 58-60.
2. Кенжегалиев А.К. О проблемах загрязнения Прикаспийской зоны нефтегазовым комплексом // Материалы международной конференции «Перспективы устойчивого развития экосистем Прикаспийского региона». – Алматы,2004. – 14 с.
3. Бигалиев А.Б., Бияшева З.М., Кошкимбаев К.С.,Костюк Т.П., Шмаков В.П., Жантаев Б.С. Оценка экологической опасности влияния загрязнителей водной среды на биоту северной части Каспия / Доклады Reports. IV Международная научно-практическая конференция «Тяжелые металлы и радионуклиды в окружающей среде». – Том 1.– Семипалатинск, 2006. – С. 8-9.
4. Грановский Э.И., Неменко Б.А. Современные методы определения тяжелых металлов и их применение для био логического мониторинга. – Алма-Ата, 1990. – С. 40-73.
5. Рыбы Казахстана. В 5-ти томах. Том 3, 4. – Алма-Ата, 1985. – С. 202-271.
6. Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб. – М.:Пищевая промышленность, 1966. – 376 с.
7. Уголев А.М., Кузьмина В.В. Пищеварительные процессы и адаптации у рыб. – Санкт-Петербург: Гидрометеоиздат, 1993. – 238 с.
2. Кенжегалиев А.К. О проблемах загрязнения Прикаспийской зоны нефтегазовым комплексом // Материалы международной конференции «Перспективы устойчивого развития экосистем Прикаспийского региона». – Алматы,2004. – 14 с.
3. Бигалиев А.Б., Бияшева З.М., Кошкимбаев К.С.,Костюк Т.П., Шмаков В.П., Жантаев Б.С. Оценка экологической опасности влияния загрязнителей водной среды на биоту северной части Каспия / Доклады Reports. IV Международная научно-практическая конференция «Тяжелые металлы и радионуклиды в окружающей среде». – Том 1.– Семипалатинск, 2006. – С. 8-9.
4. Грановский Э.И., Неменко Б.А. Современные методы определения тяжелых металлов и их применение для био логического мониторинга. – Алма-Ата, 1990. – С. 40-73.
5. Рыбы Казахстана. В 5-ти томах. Том 3, 4. – Алма-Ата, 1985. – С. 202-271.
6. Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб. – М.:Пищевая промышленность, 1966. – 376 с.
7. Уголев А.М., Кузьмина В.В. Пищеварительные процессы и адаптации у рыб. – Санкт-Петербург: Гидрометеоиздат, 1993. – 238 с.
Downloads
How to Cite
Бияшева, З. М., Кенжин, Ж. Д., Керимкулова, А. Б., Суворова, М. А., & Бигалиев, А. Б. (2016). ПРИНЦИПЫ ПРИМЕНЕНИЯ МЕТОДОВ БИОИНДИКАЦИИ ПРИ ОПРЕДЕЛЕНИИ УРОВНЯ НАРУШЕННОСТИ ЭКОСИСТЕМ. Eurasian Journal of Ecology, 32(3). Retrieved from https://bulletin-ecology.kaznu.kz/index.php/1-eco/article/view/149
Issue
Section
ASSESSMENT OF THE EFFECTS OF ENVIRONMENTAL POLLUTANTS ON BIOTA AND HEALTH OF THE
