Климаттың өзгеруі және антропогендік әсер ету жағдайындағы Нұра өзені бассейнінің экогеоморфогенезі
DOI:
https://doi.org/10.26577/EJE.2021.v68.i3.04Аннотация
Адамзат қоғамының экономикалық қызметі қазіргі ландшафттың дамуына ықпал ететін негізгі фактор болып табылады. Адамның қоршаған ортасының жоғары экологиялық сапасын сақтау, табиғатты қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану үшін табиғи ортадағы кез келген (тікелей және жанама) техногендік өзгерістерді жан-жақты ескеріп, қарастыру қажет. Сондықтан қазіргі кезде өзгеретін климаттағы және антропогендік әсердегі экогеоморфогенезді зерттеу бұрынғыдан да өзекті және қоршаған ортаны қолдау күйінде сақтаудың бірінші кезектегі міндеті болып табылады. Осыған байланысты бұл жұмыстың мақсаты Нұра өзені бассейнінің аумағындағы экогеоморфогенез жағдайын қарастыру, яғни өзен бассейнінің экогеоморфогенезін ашу үшін антропогендік әсерді бағалау мен есепке алудың қазіргі жағдайын көрсету болды. Мақалада Нұра өзенінің бассейніндегі заманауи процестердің түрлері қарастырылады. Зерттеу материалы ретінде Нұра өзені бассейнінің қазіргі уақыт кезеңіндегі геологиясы мен морфологиясы бойынша картографиялық және мәтіндік материал бойынша деректер пайдаланылды, географиялық және салыстырмалы әдістер пайдаланылды. Бұл жұмыста Нұра өзені бассейнінің экогеоморфогенезінің негізгі сипаттамалары мен қазіргі жағдайы зерттелген. Геологиялық- генетикалық белгілердің жиынтығы бойынша зерттеу нәтижелерінің негізінде жыныстардың инженерлік-геологиялық кешендері анықталды. Нұра өзені бассейнінің экогеоморфогенезінің қазіргі жай-күйі жыныстардың антропогендік әсер мен климаттың өзгеруі нәтижесінде жартылай жыныстардың құрамында жоғарғы керригацияланған эффузиялық, карбонатты формациялар пайда бола отырып, кейбір өзгерістері мен деформациялары бар екенін көрсетеді. Қазіргі геологиялық процестердің ішінде физикалық ауа-райы кең дамыған. Мергель бетінен ауыр саздақ күйіне дейін (0,5-6 м тереңдікке дейін) ауа райы мынадай физикалық-механикалық сипаттамаларға ие: табиғи ылғалдылығы 16,4-26,1%, кеуектілік коэффициенті 0,48-0,82, сумен қанығу коэффициенті 0,82-0,95, толық ылғал сыйымдылығы 24,8-29,2, есептік кедергісі 3,5-4 кг/см2.
Түйін сөздер: экогеоморфогенез, өзен бассейні, геология, геоморфология, геологиялық-литологиялық ерекшеліктер.
