Әзербайжандағы мұған жазығының топырақтарын экологиялық бағалау
DOI:
https://doi.org/10.26577/EJE.2022.v72.i3.02Аннотация
Топыраққа антропогендік әсер ету топырақ түзілу процесіне, топырақ организмдерінің тіршілігі мен қызмет етуіне, энергия мен масса алмасуына әсер етіп, жалпы экологиялық жағдайды анықтайтын экологиялық факторлардың әсерінен болады. Сондықтан топырақтың экологиялық жағдайын бағалау кезінде топырақтың күйін анықтайтын топырақ-биологиялық, геоморфологиялық, геохимиялық, геофизикалық және басқа да факторлар мен параметрлерді жан-жақты зерттеу қажет. Осыған байланысты Мұған жазығы топырақтарының экологиялық жағдайын бағалау үшін кешенді зерттеулер қажет. 2016-2020 жылдары Мұған даласында жүргізілген топырақ-далалық және зертханалық зерттеулердің, сондай-ақ қор және әдеби топырақ материалдарының талдаулары мен математикалық-статистикалық өңдеу нәтижелері бойынша зерттелетін аймақтағы топырақтардың бонитет баллдары есептелді. Д.Булгаков, Г.Мамедов, С.Мамедова әдістері бойынша мұнда өсірілетін ауылшаруашылық өсімдіктерінің жеке топырақ ерекшеліктерінің экологиялық талаптарға сәйкестігіне арнайы бағалау шкалалары жасалған. Осы бағалау шкалаларын пайдалана отырып, Мұған жазығының топырақтарына экологиялық бағалау жүргізілді, осы зона топырағының құнарлылығына әсер ететін негізгі шектеуші факторлар анықталды, топырақтардың экологиялық баллдары есептелді. Мұған жазығының топырақтары үшін шекті факторлар аумақтың тұздылығы (20-60 балл) және климатының құрғақтығы (70 балл) екені анықталды. Зерттелетін аумақтағы ең жоғары экологиялық баллды қара сұр-қоңыр (91 балл), кәдімгі сұр-қоңыр (90 балл) және қара сұр-шалғынды (87 балл) топырақтар алды.
Түйін сөздер: Мұған жазығы, экологиялық бағалау, шектеуші факторлар, арнайы бағалау шкаласы.
