ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНДАҒЫ БӨЛІМДЕРДІ МОРФОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАУ ЖӘНЕ ТОПЫРАҚ ҮЛГІЛЕРІН ТАҢДАУ

Аннотация

Топырақтың ауыр металдармен ластануы, әсіресе ірі қалалар мен өнеркәсіп орталықтарының маңайында, өзекті экологиялық мәселелердің біріне айналды. Соңғы он жылда Қазақстан Республикасында өнеркәсіп өнімінің қалыпты өсуі байқалады, көмір өндіру 20%-ға, шикі мұнай мен табиғи газ өндіру 19%-ға, металл кенін өндіру 27%-ға өсті. Техногенді ластаушылар топыраққа күрделі органикалық және минералды қосылыстар түрінде, сондай-ақ металл күйінде, кейіннен жай элементтерге дейін ыдырай отырып немесе жаңа қосылыстардың түзілуімен түседі. Мұның бәрі қоршаған ортаға тікелей әсер етіп, топырақ-экологиялық жағдайды нашарлатып, топырақ құнарлығын төмендетеді. Осыған орай, топырақ жамылғысының экологиясына талдау жүргізіп, Жамбыл облысындағы топырақтың жай-күйі мен оларды шешу мәселелеріне баға бердік. Зерттеуді талдау өнеркәсіптік кәсіпорындар шығарындыларының кері әсері және жылжымалы көздерден шығарындылардың топырақ пен өсімдіктерге өсіп келе жатқан мөлшерінің өсімдіктерден айырылған және эрозия процестеріне бейім топырақ бетіне қатты әсер ететінін көрсетті. Алынған зерттеу нәтижелері жергілікті шикізатты пайдалану, топырақ құнарлығын сақтауды қамтамасыз ету, ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыру, айтарлықтай аз шығынмен экологиялық таза өнім алу арқылы тыңайтқыштарға деген қажеттілікті қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Мақалада P-1, P-2, P-3, P-4 зақымдалған және кесілген нүктелердің бетімен салыстыру нәтижелері көрсетілген. Тау-кен металлургия кәсіпорындарының шығарындылары нәтижесінде жойылған техногендік ландшафттардың топырақ-экологиялық функциясының бұзылуы анықталды.
Түйінді сөздер: ауыр металдар, топырақ, өндіріс, эрозия, ластану.