СОЛТҮСТІК-ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДАЛА АЙМАҒЫ ЖАҒДАЙЫНДА СОҢАЛАРҒА (DIPTERA, TABANIDAE) ҚАРСЫ КҮРЕС ШАРАЛАРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ
DOI:
https://doi.org/10.26577/EJE2025821012Аннотация
Қазақстанның солтүстік-шығысы республиканың ірі мал шаруашылығы аймақтарының бірі болып табылады. Мал шаруашылығын табысты дамыту үшін бірқатар бірінші кезектегі мәселелерді шешу, ең алдымен, республика үшін аса маңызды салада ветеринарлық саланы қамтамасыз ету қажет. Солтүстік-шығыс Қазақстан жағдайында мал басын сақтаудың және мал өнімділігін арттырудың негізгі резервтерінің бірі – малға қансорғыш жіңішке жәндіктердің, соның ішінде секіргіш шыбындардың әсерінен болатын зиянды жою. Массалардың жаппай шабуылы кезінде сиырлардың сүт өнімділігі 25-30%-ға төмендейтіні, ал жас малдардың жәндіктердің белсенді кезеңінде тәулігіне 25-40%-ға дейін тірілей салмағын жоғалтатыны белгілі. Павлодар Ертіс өңірінде жүргізілген зерттеулер нәтижесінде 5 тұқымдасқа жататын 27 шоңайнақ түрі анықталды. Аймақтың фауналық кешені еуропалық, түркістандық, жерорта теңіздік, моңғолдық және ортаазиялық топтармен ұсынылған, бореалдық түрлер басым. Орта Ертіс жайылмасының интразональдық ландшафттарында ең көп түрлердің әртүрлілігі мен популяциясының тығыздығы байқалады. Шоңайнақтардың жаппай белсенділігінің екі шыңы белгіленді: маусым және шілде айларында, бұл олардың ұшуының бұзылуына байланысты. Негізгі пайда болатын жерлер – жайылма көлдер, арналар мен батпақтар. Соналардың шабуылының белсенділігі климаттық жағдайлармен анықталады, ал температура мен жарықтың қарқындылығы негізгі әсер етеді. Сона шыбындарының маусымдық және тәуліктік белсенділігі туралы алынған мәліметтер олардың кең таралған түрлерімен күресудің тиімді шараларын әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін.
Түйін сөздер: Энтомология, соңалар, қан сорғыш қосқанаттылар, гнус, мал шаруашылығы, жәндіктер, бақылау шаралары, инсектицидтер
