Мухитдинов Н., Аметов А., Альмерекова Ш., Абидкулова К. Сирек және эндем oxytropis аlmaatensis bajt. Өсімдігі ценопопуляцияларының эколого-биологиялық ерекшеліктері

д.б.н., профессор кафедры биоразнообразия и биоресурсов, e-mail: Nashtay.Muhitdinov@kaznu.kz 2к.б.н., профессор кафедры биоразнообразия и биоресурсов, e-mail: Abibulla.Ametov@kaznu.kz 3PhD-докторант кафедры биоразнообразия и биоресурсов, e-mail: almerekovakz@gmail.com 4ведущий специалист кафедры биоразнообразия и биоресурсов, e-mail: Karime.Abidkulova@kaznu.kz Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы

Аннотация

Мақала сирек, эндем Oxytropis almaatensis өсімдігінің ценопопуляцияларын кешенді
зерттеуге және жағдайын бағалауға арналған. Жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде,
O.almaatensis ценопопуляцияларының эколого-биологиялық ұштастығы ерекшеліктері
анықталды. Зерттелген түрдің үш популяциясы да Іле Алатауының солтүстік беткейінің батыс
экспозициясындағы шөгінділерде және өзен бойындағы ұсақ тасты үйінділерде 1200-ден 2400
м2 аспайтын кеңістікті алып жатады. Ценопопуляцияның сандық көрсеткішін, тығыздығын және
жастық спектрін, жалпы репродуктивтік санын анықтау, көпшілігіне бір максимумы бар жастық
спектр тән екендігін көрсетті, жас генеративтік және генеративтік максимумы бар бимодальды
спектр тек 5-6 ценопопуляцияларға тән. Oxytropis almaatensis өсімдігінің ценопопуляцияларының
ең жоғарғы тығыздығы №6 (13,5±3,1 дана/м2), ең төмен №4 (6,3±0,5 дана/м2) ценопопуляцияда
екендігі анықталған.
Oxytropis almaatensis өсімдігінің популяцияларын зерттеудің нәтижесінде, ценопопуляциялар
өзінің шегіндегі оптимумда орналасқан және бұл түрдің жойылуына тікелей төніп тұрған қауіптің
жоқтығы айқындалған. Дегенмен, Oxytropis almaatensis өсімдігі таралу ареалы шектеулі, тар эндем
түр болғандықтан, келесі шараларды жүргізу ұсынылған: 1) Іле Алатау Ұлттық табиғи паркі Іле
Алатауындағы Oxytropis almaatensis өсімдігінің барлық үш популяцияларының жағдайы бойынша
бақылау және мониторинг жұмыстарын жүргізіп отыруы қажет екендігі; 2) Алматы қаласындағы
Ботаника және фитоинтродукция институтына Oxytropis almaatensis өсімдігін таралу ареалы
шектеулі, тар эндем, сирек түр ретінде өздерінің коллекциясына енгізу.
Түйін сөздер: популяция, ценопопуляция, өсімдіктер бірлестіктері, өсімдіктердің тіршілік
формалары, экологиялық типтері.