Іле өзені және Қапшағай су қоймасындағы ақ амурдың (Ctenopharyngodon idella) органдарының гистопатологиясы

Аннотация

Іле-Балқаш өңірінің экожүйелері соңғы жылдары антропогендік қысымға ұшырауда, бұл биоалуантүрліліктің, оның ішінде кәсіптік балықтардың азаюына алып келеді. Бұл зерттеуде атомдық абсорбциялық спектроскопия әдісін қолдана отырып, Іле өзенінің (жоғарғы ағысы, Алматы облысы Панфилов ауданы) және Қапшағай су қоймасының оңтүстік-шығыс бөлігіндегі жер үсті сулары мен түп шөгінділеріндегі ауыр металдардың мөлшері анықталды. Анықталған 9 ауыр металдың ішінен Fe > Zn > Pb > Cd үшін ШРК артықтығы анықталды. Зерттелетін су аймақтарының әр жерінен ауланған амур балықтарының ағзаларында (желбезінде, бауырында, тоқ ішегінде, бүйрегінде) де жинақталғаны анықталды. Гистологиялық және морфометриялық әдістердің көмегімен амур балықтарының морфо-функционалдық жағдайы бағаланып, сол мүшелердегі деструктивті өзгерістер анықталды. Сонымен бірге гистологиялық өзгерістердің сипаты мен сандық көрсеткіштері ауыр металдың жинақталу деңгейіне және балық аулау орнына байланысты екені көрсетілді. Бұл ретте Қапшағай су қоймасының оңтүстік-шығыс бөлігіндегі балықтармен салыстырғанда Іле өзенінің (жоғарғы ағыс) ақ амурының органдарында үлкен құрылымдық өзгерістер анықталды. Желбезектерде гиперплазия, пластинкалардың бірігуі, желбезек эпителийінің некрозы және ісінуі анықталды. Бауырда Disse кеңістіктерінің кеңеюі, синусоидтар, гепатоциттердің дистрофиясы мен некрозы, көптеген меланомакрофагтардың жинақталуы анықталды. Тоқ ішекте – қабырға тіндерінің стратификациясы: бұлшықетті, серозды, шырышты асты және шырышты негіздер, энтероциттердің некрозы. Бүйректерде: тамырлы гломерулада капиллярлардың мыжылуы және дивергенциясы, Боуман кеңістігінің ұлғаюы, проксимальды және дистальды бүйрек түтікшелерінің эпителиоциттерінде дистрофиялық және некробиотикалық өзгерістер байқалды. Амур балықтарының ұлпалары мен мүшелерінде жиналған ауыр металдар кейіннен олардың гистопатологиялық күйін нашарлатады және осылайша балықтардың денсаулығына әсер етеді деген қорытынды жасалды. Анықталған гистопатологиялық әсерлер су ортасының жағдайының биомаркерлері болуы мүмкін.

Түйін сөздер: Іле өзені, Қапшағай су қоймасы, ауыр металдар, ақ амур, гистопатология.