Іле өзені бассейніндегі (Балқаш бассейні, Қазақстан Республикасы) Abbottina rivularis (Basilewski, 1855) өзен абботинасының екі популяциясының морфобиологиялық сипаттамасы және жай-күйін бағалау

Аннотация

Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Қазақстан суқоймаларының көпшілігінде бөтен текті балық түрлерін әдейі және кездейсоқ енгізу нәтижесінде ихтиофауна құрамында елеулі өзгерістер болды. Бассейннің көптеген кіші суқоймаларында бөтен құнды балық түрлері көп болды. 2019- 2021 жылдары өзен бассейнінің бірнеше кіші суқоймаларында Abbottina rivularis (Basilewski, 1855) балығының таралуы зерттелді. Зерттеудің мақсаты: Іле өзенінің бассейніндегі өзен абботинасының екі популяциясының морфобиологиялық сипаттамасын зерттеу және олардың жағдайын бағалау. Үлгілерді биологиялық және морфологиялық талдау ең көп таралған схема бойынша жүргізілді. Екі үлгінің 33 пластикалық және 7 есептік белгілерінің өзгергіштігі зерттелді. Тіршілік ету жағдайларын бағалау үшін тербелмелі асимметрия индикаторы қолданылды. Балықтардың морфометриялық өлшеулерінің нәтижесінде пластикалық өлшеулердің 20 көрсеткішінің ішінде аналық суқоймасымен салыстырғанда 9 (45%) пластикалық белгілер бойынша сенімді өзгерістер анықталды. Балықтарда антедоральды қашықтық (aD) 6%-ға, арқа қанатының негізінің ұзындығы (lD) 25%-ға, арқа қанатының биіктігі (hD) 6,3%-ға, аналь қанатының ұзындығы (lA) 51,4%-ға, кеуде қанатының ұзындығы (lP) 10,8%-ға, кеуде қанатының ұзындығы (lV) 18%-ға артты, бастың ұзындығы (с) – 11,2%-ға өсті, дененің ең жоғары биіктігі (Н) – 5,3%-ға төмендеді, дененің ең төменгі биіктігі (h) – 26,4%-ға өсті. Тоғандарда балықтың гомеостазының едәуір бұзылуына қарамастан, олардың ұзындық-салмақтық көрсеткіштері үлкен мөлшерге жетеді. Бақанас суару жүйесі Іле өзеніне абботина шабақтарын жеткізуші бола алады. Екі сынамадан алынған өзен абботинасының зерттелген популяциясының өлшемдік-салмақтық көрсеткіштері Есік өзенінен (1975) және Амур өзенінің аналық суқоймасынан (1956) алынған ұқсас деректермен салыстырғанда неғұрлым төмен мәндерді көрсетті.

Түйін сөздер: жерсіндіру, бөтен түр, өзен абботинасы, Балқаш-Іле бассейні, шағын су айдындары, морфометриялық сипаттамасы, флуктуациялық асимметрия.