ӘР ТҮРЛІ ЭКОПОПУЛЯЦИЯЛАРДАН ЖИНАЛҒАН RHEUM TATARICUM L. ӨСІМДІКТЕРІНІҢ АНАТОМИЯЛЫҚ-МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ

Авторлар

  • Меруерт С. Курманбаева Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-5050-9142
  • Нина В. Терлецкая Генетика және физиология институты, Қазақстан, Алматы; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы https://orcid.org/0000-0003-3176-820X
  • Надежда Г. Гемеджиева Ботаника және фитоинтродукция институты, Алматы, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-7317-2685
  • Жанна Ж. Каржаубекова Ботаника және фитоинтродукция институты, Алматы, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-4750-0884
  • Наталья О. Кудрина Генетика және физиология институты, Қазақстан, Алматы; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы https://orcid.org/0000-0002-0882-0447
  • Малика Ербай Генетика және физиология институты, Қазақстан, Алматы қ.; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ. https://orcid.org/0000-0003-0118-9135
  • Адиль Б. Кусмангазинов Генетика және физиология институты, Қазақстан, Алматы қ.; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ. https://orcid.org/0000-0002-7774-1689
  • Дина Карабалаева Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0001-8384-1718

DOI:

https://doi.org/10.26577/EJE.2024.v79.i2-012
        167 113

Аннотация

 

Polygonaceae тұқымдасы Rheum L. туысының 60 - қа жуық түрі табиғатта негізінен қоңыржай және субтропикалық Азияда, ең көп 38 түрі Қытайда таралған, оның ішінде 19-ы эндемик. Туыстың барлық түрлері дәрілік өсімдік ретінде қолданылады.  Қазіргі фармакология рауғаш өсімдігі тамырының ең маңызды қасиеті асқазан-ішек жолдарының ауруларына шипа екенін көрсетті, өйткені рауғаш сығындысы іш жүргізетін әсерге ие, рауғаш сонымен қатар антипиретикалық қасиеттерге және антиоксиданттық белсенділікке ие. Диеталық талшықтың жоғары мөлшері жүрек-қан тамырлары ауруларынан қорғайды, ал К дәрумені остеопороздың алдын алу үшін құнды. Алайда, белсенді компоненттер мен олардың әсер ету механизмі әлі нақты анықталған жоқ.

Rheum tataricum L. құрғақшылыққа, тұздануға және қоректің тапшылығына жоғары төзімділігімен танымал, жабайы рауғаштың ең аз зерттелген түрі. Өсімдікте, әсіресе жапырақ тақталарында бірнеше улы қосылыстар, атап айтқанда антрахинон гликозидтері, сондай-ақ кальций оксалат кристалдары бар. Бұл жұмыста Rh. tataricum өсімдіктерінің анатомиялық-морфологиялық құрылымының ерекшеліктеріне салыстырмалы талдау жүргізілді. Алматы облысының Балқаш және Қаратал аудандарында өсетін экопопуляцияларда ауа-райы-климаттық жағдайларына байланысты айырмашылықтар анықталды. Маңыздысы, Rh. tataricum тамырсабақтарында құрамында кальций оксалаты бар идиобласттардың көп мөлшері табылды, бұл жануарлардың өсімдікті жеуіне және оларды улы заттарға айналдыруына жол бермейді. Атап өту керек, Rh. tataricum тамырының орталық цилиндрінде идиобласттар көлемі Қаратал ауданына қарағанда Балқаш ауданында үлкенірек және саны жағынан аз мөлшерде болды. Дәрілік және қоректік құндылығы Rһ. tataricum түрін шөлейт ортада өсіру, медицина және тамақтану саласында қолдану перспективасын көрсетеді.

Түйін сөздер: Rheum tataricum, экстракт, фармакология, антиоксиданттық белсенділік, экопопуляция, морфология.

Rheum tataricum L. құрғақшылыққа, тұздануға және қоректің тапшылығына жоғары төзімділігімен танымал, жабайы рауғаштың ең аз зерттелген түрі. Өсімдікте, әсіресе жапырақ тақталарында бірнеше улы қосылыстар, атап айтқанда антрахинон гликозидтері, сондай-ақ кальций оксалат кристалдары бар. Бұл жұмыста Rh. tataricum өсімдіктерінің анатомиялық-морфологиялық құрылымының ерекшеліктеріне салыстырмалы талдау жүргізілді. Алматы облысының Балқаш және Қаратал аудандарында өсетін экопопуляцияларда ауа-райы-климаттық жағдайларына байланысты айырмашылықтар анықталды. Маңыздысы, Rh. tataricum тамырсабақтарында құрамында кальций оксалаты бар идиобласттардың көп мөлшері табылды, бұл жануарлардың өсімдікті жеуіне және оларды улы заттарға айналдыруына жол бермейді. Атап өту керек, Rh. tataricum тамырының орталық цилиндрінде идиобласттар көлемі Қаратал ауданына қарағанда Балқаш ауданында үлкенірек және саны жағынан аз мөлшерде болды. Дәрілік және қоректік құндылығы Rһ. tataricum түрін шөлейт ортада өсіру, медицина және тамақтану саласында қолдану перспективасын көрсетеді.

Авторлардың биографисы

Меруерт С. Курманбаева, Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан

Корреспондент-автор, биология ғылымдарының докторы, биоәртүрлілік және биоресурстар кафедрасының профессоры, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің биология және биотехнология факультетінің деканы (Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: Meruyert.Kurmanbayeva@kaznu.edu.kz)

Нина В. Терлецкая, Генетика және физиология институты, Қазақстан, Алматы; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы

Биология ғылымдарының кандидаты, доцент, генетика және физиология институтының, өсімдіктердің экологиялық физиологиясы зертханасының меңгерушісі (Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: teni02@mail.ru )

Надежда Г. Гемеджиева, Ботаника және фитоинтродукция институты, Алматы, Қазақстан

Биология ғылымдарының докторы, ботаника және фитоинтродукция институтының өсімдік ресурстары зертханасының меңгерушісі (Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: ngemed58@mail.ru)

Жанна Ж. Каржаубекова, Ботаника және фитоинтродукция институты, Алматы, Қазақстан

Химия ғылымдарының кандидаты, ботаника және фитоинтродукция институтының аға ғылыми қызметкері (Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: zhanna1322@mail.ru)

 

Наталья О. Кудрина, Генетика және физиология институты, Қазақстан, Алматы; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің биоалуантүрлілік және биоресурстар кафедрасының аға оқытушысы (Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: Natalya.kudrina@kaznu.edu.kz)

Малика Ербай, Генетика және физиология институты, Қазақстан, Алматы қ.; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ.

Генетика және физиология институтының өсімдіктердің экологиялық физиологиясы зертханасының ғылыми қызметкері (Алматы, Қазақстан, e-mail: teni02@mail.ru)

Адиль Б. Кусмангазинов, Генетика және физиология институты, Қазақстан, Алматы қ.; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ.

PhD (Геоботаника), биология және биотехнология факультетінің биоәртүрлілік және биоресурстар кафедрасының әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің аға оқытушысы (Алматы, Қазақстан, электрондық пошта: adil_06.1996@mail.ru)

Дина Карабалаева, Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің биология және биотехнология факультетінің биоалуантүрлілік және биоресурстар кафедрасының PhD докторанты, оқытушысы (Алматы, Қазақстан, Электрондық пошта: dina.karabalaeva@kaznu.kz)

Жүктелулер

Как цитировать

Курманбаева M. S., Терлецкая N. V. ., Гемеджиева N. G., Каржаубекова Z. Z., Кудрина N. . O., Ербай M., Кусмангазинов A. B., & Карабалаева D. (2024). ӘР ТҮРЛІ ЭКОПОПУЛЯЦИЯЛАРДАН ЖИНАЛҒАН RHEUM TATARICUM L. ӨСІМДІКТЕРІНІҢ АНАТОМИЯЛЫҚ-МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ. ҚазҰУ хабаршысы. Экология сериясы, 79(2), 127–134. https://doi.org/10.26577/EJE.2024.v79.i2-012

Шығарылым

Том 79 № 2 (2024): Хабаршы Экология сериясы

Бөлім

БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘР ТҮРЛІЛІКТІ САҚТАУДЫҢ ҚАЗІРГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ