Батыс Қазақстан облысы Өлеңті өзені бассейнінің Smith әдістемесі бойынша эрозиялық процестердің қарқындылығын айқындау
DOI:
https://doi.org/10.26577/EJE.2022.v71.i2.03Аннотация
Мақалада қазіргі заман үшін өзекті тақырып алынды және Батыс Қазақстан облысы Өлеңті өзені бассейнінің Smith әдістемесі бойынша эрозиялық процестердің қарқындылығын анықтау бойынша жұмыс жүргізілді. Бұл жұмыстың мақсаты әр түрлі жер пайдалану үшін Өлеңті өзені бассейнінің топырағын жуу процесін анықтау болды. Топырақтың шайылуын анықтау үшін: шөгінділердің эрозиялық потенциалы, топырақ түрі, механикалық құрамы, беткейлердің көлбеуі, өсімдіктер, жер жырту түрлері, эрозиялық болжамды модель, топырақ шығындарының әмбебап теңдеуі және ArcGIS 10.4 бағдарламасы қолданылды. Өзен бассейнінің оңтүстік бөлігінде топырақтың жылына 0-ден 0,06 т/га-ға дейін шайылу көрсеткіші бар. Бұл жерлер негізінен жайылымдар мен шабындықтар үшін пайдаланылады, көп жағдайда каштан топырақтарында және ұсақ сортаңдардың сорттарында орналасқан, механикалық құрамы негізінен ауыр саздауыт басым. Сондай-ақ, бұл аумақ бассейннің жазық бөлігінде орналасқан және өзен бассейнінде ең аз жауын-шашынға ие. Бұл аумақ бүкіл өзен бассейнінің 40% құрайды. Орталық және Солтүстік бөліктер әртүрлі көрсеткіштерге ие және ең төменгі көрсеткіштерден ең жоғары деңгейге дейін өзгереді, өйткені бұл жерлердің аумақтары топырақ түрі мен топырақтың механикалық құрамы жағынан бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді, әр түрлі көлбеу және ең бастысы әр түрлі жер пайдалану түрлеріне ие. Топырақ шайындысының ең жоғары көрсеткіші жылына 1,57 – 5,96 т/га егістік жерлер бар, олар негізінен каштан топырақтарында орналасқан, механикалық құрамы бар, орташа және ауыр саздақтан басым, сонымен қатар ең жоғары көрсеткішке ие егістік жерлер жауын-шашын мөлшері жоғары және көлбеу. Топырақтың жуылу көрсеткішінің деректері жылына 0,45-тен 1,57 т / га-ға дейін егістікке жатады, бірақ алдыңғы класқа қарағанда бұл егістіктер көп жағдайда механикалық құрамы бойынша орташа саздаққа жататын топырақтарда орналасқан. Зерттеу нәтижелері бойынша топырақ шайындысының ең жоғары көрсеткіші егістік жерлерге тиесілі, орташа көрсеткіш жылына 1,50 т/га жуық, бұл «жол берілетін шығын деңгейіне» сәйкес келеді.
Түйін сөздер: эрозиялық процестер, өзен бассейні, БҚО, ГАЖ, топырақ.
