Тау және тау таңдағы өзендердегі су ағынының құзылуы және азот қосылыстарының концентралдауының өзара байланысы (Аханғаран өзені алсасының мысалы)

Аннотация

Өзбекстан Республикасында таулы және тау етегіндегі аймақтар су тасқыны қаупі жоғары аймақтар болып табылады. Ең қауіпті су тасқыны бар өзендерге Ташкент облысындағы Шыршық өзенінің (жылына 2-3 рет) және Аханғаран өзенінің (жылына 3-6 рет) бассейндері жатады. Бұл мақалада Ақанғаран өзенінің ұзына бойында азотты қосылыстармен және қатты жауын-шашын кезіндегі қалқымалы заттармен ластану дәрежесі, олардың өзара байланысы зерттелді. Су сынамалары барлығы 15 калибрден, Аханғаран өзенінде – Аханғаран су қоймасының жоғарғы бассейнінен Аханғаран қаласына дейін (13 калибр) және Сырдария өзенінде және Қамшықсайдың (жоғарғы ағысында) қосымша өлшеуіштерден алынды. Аханғаран өзені). Зерттеу үшін мынандай әдістер қолданылды: фотометриялық – азот қосылыстарының концентрациясын анықтау үшін, гравитациялық – қалқымалы заттардың мөлшерін анықтау үшін, статистикалық (корреляциялық талдау) – зерттелетін параметрлер мен ауыр жауын-шашын арасындағы байланысты анықтау, таулы жерлерде және тау етегіндегі аймақтар. Сәуір-мамыр айларында жауын-шашын мол болған кезеңде өзендегі нитритті азот (N-NO2), нитрат азоты (N-NO3) қосылыстарының және қалқымалы заттардың концентрациясы жоғары деңгейде болатыны анықталды. суы аз кезеңде (тамыз, қазан) олардың саны азаяды. Зертханалық және статистикалық талдаулардың алынған нәтижелері тау өзендерінде тасқын ағындарының пайда болуы мен азотты қосылыстар (R2 = 0,64) және қалқымалы заттар (R2 = 0,67) мөлшерінің жоғарылауы арасында байланыстың бар екенін растады.

Кілт сөздер: судың ластануы, азот қосылыстары, қалқымалы заттар, корреляция, Өзбекстан, Ташкент облысы.