ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАР КЕШЕНІМЕН АҒЗАНЫҢ УЛАНУЫ КЕЗІНДЕ ОРГАНИЗМДЕГІ БИОХИМИЯЛЫҚ МЕХАНИЗМДЕРДІҢ РӨЛІ

Авторлар

  • Кульзипа Дакиева С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті, Өскемен, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-8110-5255
  • Гульнур Саспугаева Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-3223-3602
  • Жазгул Тусупова Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан https://orcid.org/0000-0001-9825-1366
  • Санат Құмарбекұлы С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті, Өскемен, Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-1285-3281
  • Гульфат Kalelova С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті, Өскемен, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-3627-1799

DOI:

https://doi.org/10.26577/EJE.2024.v80.i3-04
        24 22

Аннотация

 

Қазіргі таңда денсаулықты бағалау өндірістік факторлардың теріс әсерінің ықпалынан ағзаның ерте өзгерістердегі күйін анықтауға ғылыми тәсілдерді әзірлеуді талап етеді.

Еңбек әрекеті кезінде ағзаның функционалдық жағдайына, ең алдымен, орталық жүйке жүйесінің реттеуші әсерінен реттеу механизмдерінің (жүйке, гуморальды, зат алмасу) шиеленісуін тудыратын еңбек процесінің факторлары әсер ететіні белгілі. Ферментативті белсенділікті реттеу механизмдерін зерттеу тірі организмдердегі метаболикалық процестерді және олардың қоршаған орта факторларына бейімделу механизмдерін зерттеудегі маңызды міндеттердің бірі болып табылады.

Ферменттер өте жоғары тиімділік пен ерекшелікке ие. Әрбір тірі жасушада сырттан келетін қоректік заттардың ыдырауы мен тотығуын жүзеге асыратын жүздеген биохимиялық реакциялар үздіксіз жүреді, нәтижесінде органикалық заттарды түрлендіру (синтездеу) үшін энергия пайда болады және катализаторлар сияқты ферменттер осындай биохимиялық реакциялардың жылдам жүруін қамтамасыз етеді. Әрбір фермент молекуласы минутына бірнеше мыңнан бірнеше миллионға дейін операция жасайды, ал фермент субстратпен әрекеттесіп, оның өзгеруін тездетеді, сапалық жағынан да, сандық жағынан да өзгеріссіз қалады.

Өскемен титан – магний комбинатының негізгі цехтарында химиялық заттар кешенінің эксперименттік жануарлар ағзасының биохимиялық механизміне, атап айтқанда ферменттік бейінге әсерін зерттеу жүргізілді. Экспериментте "Wister" линиясының жыныстық жетілген ақ егеуқұйрықтары пайдаланылды. Фермент профилі көрсеткіштерінің өзгеруін бағалау үшін гамма -глутамилтрансфераза, аспартатамитрансфераза, ланинаминотрансфераза, креатининфосфокиназа, лактатдегид-рогеназа, холинэстераза, сілтілі фосфатаза және альфа – амилаза белсенділігі анықталды. Жүргізілген эксперимент нәтижесінде хлор, сутегі хлориді, титан тетрахлориді, фосген, магний дихлориді сияқты №1, №2 және №3 цехтардағы улы заттар кешенінің әсерінен эксперименттік жануарлар организмінің ферменттік мәртебесінің көрсеткіштерінде өзгерістер анықталды. Анықталған өзгерістер ферменттердің белсенділігіне және бауыр тініндегі биосинтезге әсер ететін химиялық заттар кешенінің әсерінен болатын сияқты.

Кілт сөздер : ферменттік профиль, тәжірибелік жануарлар, химиялық заттар кешені.

Авторлардың биографисы

Кульзипа Дакиева, С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті, Өскемен, Қазақстан

Дакиева Кульзипа Жүсіпқызы (корреспондентный автор) - биология ғылымдарының докторы, Сарсен Аманжолов атандағы Шығыс Казахстан университет, экология және география кафедрасының профессоры (Өскемен, Қазахстан, email: ecology-2014@mail.ru)

Гульнур Саспугаева, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан

Саспугаева Гулнур Ержановна - қоршаған ортаны қорғау ғылымдары саласындағы PhD, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қоршаған ортаны қорғауды басқару және инжиниринг кафедрасының доценті (Астана, Қазахстан, email: gulnur_erzhanovna@mail.ru)

Жазгул Тусупова, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан

Тусупова Жазгул Болатовна-биология ғылымдарының кандидаты, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Қоршаған ортаны қорғауды басқару және инжиниринг кафедрасының доценті.(Астана, Қазахстан, email: zh_tusupova@mail.ru)

Санат Құмарбекұлы, С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті, Өскемен, Қазақстан

Kumarbekuly Sanat (corresponding author ) - Master of Technical Sciences, Senior Lecturer, Department of Ecology and Geography, Sarsen Amanzholov University of East Kazakhstan (Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan, email: sanat_kv@mail.ru)

Гульфат Kalelova, С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті, Өскемен, Қазақстан

Калелова Гульфат Жанболатовна – С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті, экология және география кафедрасының сениор-лекторы (Өскемен, Қазақстан, email: gkalelova@bk.ru)

Жүктелулер

Как цитировать

Дакиева, К. ., Саспугаева, Г. ., Тусупова, Ж., Құмарбекұлы, С., & Kalelova Г. . (2024). ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАР КЕШЕНІМЕН АҒЗАНЫҢ УЛАНУЫ КЕЗІНДЕ ОРГАНИЗМДЕГІ БИОХИМИЯЛЫҚ МЕХАНИЗМДЕРДІҢ РӨЛІ. ҚазҰУ хабаршысы. Экология сериясы, 80(3), 32–42. https://doi.org/10.26577/EJE.2024.v80.i3-04

Шығарылым

Том 80 № 3 (2024): Хабарша Экология сериясы

Бөлім

ХАЛЫҚТЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫ МЕН БИОТАҒА ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ЛАСТАНУШЫЛАРЫНЫҢ ӘСЕРІН БАҒАЛАУ