ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ PAEONIA ANOMALA (PAEONIACEAE) ОНТОГЕНЕЗІНІҢ ТАРАЛУЫ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Авторлар

  • Серик А. Кубентаев Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министірлігі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Ботаника және фитоинтродукция институты ШЖҚ РМК филиалы «Астана ботаникалық бағы», Астана, Қазақстан; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан; Астана Халықаралық университеті, Астана, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-0369-0591
  • Айсулу К. Саркытбаева Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0001-5584-3820
  • Анар Б. Мырзагалиева Астана Халықаралық университеті, Астана, Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-3604-4315
  • Сауле К. Мухтубаева Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министірлігі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Ботаника және фитоинтродукция институты ШЖҚ РМК филиалы «Астана ботаникалық бағы», Астана, Қазақстан; Астана Халықаралық университеті, Астана, Қазақстан https://orcid.org/0000-0001-5921-3113
  • Клара С. Избастина Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министірлігі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Ботаника және фитоинтродукция институты ШЖҚ РМК филиалы «Астана ботаникалық бағы», Астана, Қазақстан; С. Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық зерттеу Университеті, Астана, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-0369-0591
  • Балсулу Б. Кубентаева Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министірлігі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Ботаника және фитоинтродукция институты ШЖҚ РМК филиалы «Астана ботаникалық бағы», Астана, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-0841-6516

DOI:

https://doi.org/10.26577/EJE.2024.v79.i2-010
        140 106

Аннотация

Мақалада Қазақстан аумағында Paeonia anomala L. өсімдігінің таралуы,  онтогенетикалық жағдайлары мен биологиялық ерекшеліктер туралы деректер келтірілген. Түрдің таралу аймағы далалық зерттеулер, бақылаулар, әдебиеттер мен MW, NUR ,  AA гербарий коллекцияларының материалдары негізінде белгіленді. Өсімдіктердің жасы P. anomala тамырсабақтарындағы біржылдық қабаттармен анықталды. Алынған мәліметтерге сәйкес,  Қазақстандағы P. anomala өсімдігінің негізгі таралуы аймағы Шығыс Қазақстан облысы, Катонқарағай, Күршім, Шемонаиха, Ұлан және Зырян әкімшілік аудандарында орналасқан. Түр Жамбыл және Алматы облыстарында әлдеқайда сирек кездеседі, бұл аймақтарда түрдің жалпы таралу аймағының оңтүстік-батыс шекарасы өтеді. Біздің зерттеулеріміз Қазақтың ұсақ шоқыларының Көкшетау тауының аумағында P. Anomala өскетіндігін растамады. Зерттеу нәтижелері P. anomala  L. онтогенезінде 9: латенттік (жасырын), өскін, ювенильдік, имматурлық, виргинильдік, жас генеративтік, жетілген генеративтік, қартайған генеративтік, сенильдік тіршілік күйлерін анықтауға мүмкіндік берді. Шығыс Қазақстандағы P. anomala өсімдігінің тіршілік ету ұзақтығы 55-70 жыл, кейде одан да көп. Субальпілік белдеумен және сирек орман ценоздарымен шектелген популяциялар жас циклінің абсолютті максимумымен жас спектрлерімен сипатталады.

Түйін сөздер: Paeonia anomala, популяция, онтогенетикалық құрылымы, жастық құрамы.

Авторлардың биографисы

Серик А. Кубентаев, Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министірлігі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Ботаника және фитоинтродукция институты ШЖҚ РМК филиалы «Астана ботаникалық бағы», Астана, Қазақстан; Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан; Астана Халықаралық университеті, Астана, Қазақстан

PhD, қауымдастырылған профессор, Астана ботаникалық бағының аға ғылыми қызметкері (Астана, Қазақстан,  e-mail: kubserik@mail.ru)

Айсулу К. Саркытбаева, Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан

PhD student of Al-Farabi Kazakh National University (Almaty, Kazakhstan, e-mail: ajsulusarkytbaeva484@gmail.com)

Анар Б. Мырзагалиева, Астана Халықаралық университеті, Астана, Қазақстан

Биология ғылымдарының докторы, профессор, Астана Халықаралық университетінің бірінші вице-президенті (Астана, Қазақстан, e-mail: an.myrzagaliyeva@gmail.com)

Сауле К. Мухтубаева, Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министірлігі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Ботаника және фитоинтродукция институты ШЖҚ РМК филиалы «Астана ботаникалық бағы», Астана, Қазақстан; Астана Халықаралық университеті, Астана, Қазақстан

Биология ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор,  Астана ботаникалық бағының ғылыми қызметкері және Астана Халықаралық университетінің оқытушысы (Астана, Қазақстан,  e-mail: mukhtubaeva@mail.ru)

Клара С. Избастина, Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министірлігі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Ботаника және фитоинтродукция институты ШЖҚ РМК филиалы «Астана ботаникалық бағы», Астана, Қазақстан; С. Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық зерттеу Университеті, Астана, Қазақстан

Корреспондент-автор, PhD,  Астана ботаникалық бағының ғылыми қызметкері және С. Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық зерттеу Университетінің оқытушысы (Астана, Қазақстан, e-mail: k@gmail.com)

Балсулу Б. Кубентаева, Қазақстан Республикасы экология және табиғи ресурстар министірлігі орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің «Ботаника және фитоинтродукция институты ШЖҚ РМК филиалы «Астана ботаникалық бағы», Астана, Қазақстан

Ауыл шаруашылығы ғылымдарының магистрі, ҚАстана ботаникалық бағының кіші ғылыми қызметкері (Астана, Қазақстан, e-mail: kubserik@mail.ru)

Жүктелулер

Как цитировать

Кубентаев S. A., Саркытбаева A. K. ., Мырзагалиева A. B., Мухтубаева S. K., Избастина K. S. ., & Кубентаева B. B. (2024). ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ PAEONIA ANOMALA (PAEONIACEAE) ОНТОГЕНЕЗІНІҢ ТАРАЛУЫ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ҚазҰУ хабаршысы. Экология сериясы, 79(2), 110–118. https://doi.org/10.26577/EJE.2024.v79.i2-010

Шығарылым

Том 79 № 2 (2024): Хабаршы Экология сериясы

Бөлім

БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘР ТҮРЛІЛІКТІ САҚТАУДЫҢ ҚАЗІРГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ